نکات کلیدی بودجه ۱۴۰۴
بخش اول لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ (که درآمدهای دولت را دربرمیگیرد) نکات جالبی را درباره درآمدها و حتی بعضی هزینههای دولت نشان میدهد.
✅📖بودجه سال ۱۴۰۴ دولت چقدر است؟
رقم کلی بودجه آنقدر صفر دارد که خواندنش احتمالاً به یک دکترای ریاضی یا فیزیک نیاز دارد؛ فهمیدنش که بماند…
رقم کل درآمد (یا هزینه) دولت ایران در سال آینده ۶۴۰۷۶۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰ (بخوانید ۶ کوادریلیون و ۴۰۷ تریلیون و ۶۰۰ میلیارد) تومان است.
این مبلغ به زبان معمول دولتیها ۶۴۰۷ همت (هزار میلیارد تومان) میشود که باز هم کمکی به فهم آن نمیکند.
با نرخ ارز نیما هم که صندوق بینالمللی پول استفاده از آن را ترجیح میدهد، بودجه سال ۱۴۰۴ معادل حدود ۱۳۰ میلیارد دلار است.
ولی یک راه دیگر برای فهم رقم بودجه، تقسیم آن بین جمعیت کشور است. با این روش میشود گفت بودجه امسال دولت معادل ۷۵ میلیون تومان به ازای هر ایرانی است.
طبیعتاً به جز یارانههای نقدی و غیرنقدی، این بودجه قرار است حقوق کارکنان دولت، هزینه خدمات عمومی، بودجه پروژههای عمرانی و بقیه مخارج و خاصهخرجیها را هم تأمین کند.
✅📖میزان معافیت مالیاتی و افزایش حقوق کارکنان دولت و بازنشستگان در سال ۱۴۰۴ چقدر است؟
دولت قصد دارد امسال حقوق همه کارمندان و بازنشستگان را حداقل ۲۰ درصد افزایش بدهد.
حداقل حقوق ماهانه کارمندان ۱۲ میلیون تومان، و حداقل دریافتی بازنشستگان دولت (کشوری و لشگری) ۱۰ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان تعیین شده است.
ولی با اجرای قانون جوانی جمعیت، دریافتی کارمندان عائلهمند به نسبت تعداد فرزندانشان بیشتر بالا میرود که به طور متوسط ۲۸ درصد است.
ولی آنچه قدرت خرید را تعیین میکند، میزان حقوق در مقایسه با سطح قیمتهاست.
نرخ رسمی تورم در حال حاضر بیش از ۳۵ درصد است و طبق گزارش تازه صندوق بینالمللی پول انتظار میرود سال آینده هم بالای ۳۰ درصد باقی بماند. در چنین شرایطی، افزایش ۲۸ درصدی هم به معنی کاهش سطح رفاه کارمندان است.
دولت انتظار دارد با اجرای قانون متناسبسازی حقوق آنها و قانون جوانی جمعیت، سال آینده در مجموع به کل بازنشستگانش ۳۹ درصد پول بیشتری پرداخت کند. البته متوسط افزایش کمتر از این رقم است، چرا که بخشی از افزایش بودجه به دلیل بالا رفتن جمعیت بازنشستگان است.
میزان معافیت درآمد اشخاص از مالیات هم ۲۸۸ میلیون تومان در سال یا ۲۴ میلیون تومان در ماه در نظر گرفته شده است. افراد باید از بقیه درآمدشان به طور پلکانی بین ۱۰ تا ۳۰ درصد مالیات بدهند. برای مثال از درآمد ماهانه ۴۰ میلیون تومان، ماهی دو میلیون و دویست هزار تومان مالیات کسر میشود.
✅📖بودجهای که چندان «عمرانی» نیست
رئیسجمهوری و رئیس سازمان برنامه و بودجه با افتخار از این صحبت کردهاند که در بودجه سال ۱۴۰۴ سهم بودجه عمرانی از هزینههای دولت از ۱۱ درصد به ۲۰ درصد افزایش یافته است.
ولی کمتر از نیمی از رقم ذکرشده، «بودجه عمرانی» به معنای معمول آن است.
طبق پانویسهای جدول ۱ لایحه، از ۱۱۹۶ همت بودجه عمرانی، ۶۳۶ همت آن اعتباری است که از صادرات نفت خام به نیروهای مسلح و بعضی دستگاههای دیگر تحویل داده میشود تا صرف طرحهایی نظیر «تقویت بنیه دفاعی» شود.
دقت کنید که این رقم ربطی به حقوق و مزایای پرسنل نیروهای مسلح ندارد و پرداخت آنها همچنان با خزانه دولت است.
بودجهای که قرار است خود دولت صرف کارهایی نظیر ساخت راه، مدرسه، بیمارستان و… کند، ۵۶۰ همت است که آن هم معمولاً هیچ وقت به طور کامل خرج نمیشود.
برای مثال، به گفته مرکز پژوهشهای مجلس، پولی که دولت در چهار ماه اول امسال صرف پروژههای عمرانی کرد، یک پنجم مبلغی بود که طبق قانون بودجه باید در این مدت صرف میشد.
با این دست فرمان، ۱۲۰۰ همت که هیچ، روی آن ۵۶۰ همت هم نباید چندان حساب کرد.
✅📖پول صادرات نفت کجا میرود؟
طبق قانون، ۱۴.۵ درصد درآمد صادرات نفتی به شرکت ملی نفت میرسد، ۳۷.۵ درصد به خزانه دولت واریز میشود و ۴۸ درصد باقیمانده سهم صندوق توسعه ملی است
ولی لایحه بودجه نشان میدهد که حتی همه آن ۳۷.۵ درصد هم مال دولت نیست، بلکه دولت تنها یکی از «ذینفعان» است.
طبق بند الف تبصره ۳، از ۱۱۹۶ همت سهم دولت از درآمد صادرات نفت خام، میعانات و گاز، فقط ۵۰۹ همت به دولت اختصاص دارد. ۵۶۱ همت دیگر سهم نیروهای مسلح است و ۱۲۶ همت هم قرار است صرف «طرحهای خاص» نهادها شود.
طبیعتاً با ۵۰۹ همت درآمد نفتی که چرخ کشور نمیچرخد. همین است که دولت از همین الان تصمیم گرفته که از ۴۸ درصد سهم صندوق توسعه ملی از صادرات نفت، ۲۸ واحد-درصد را خودش بردارد؛ یا از نظر فنی «قرض بگیرد.»
البته اگر صندوق پشت گوشش را دید، بازپرداخت این قرض گرفتنهای دولت را هم میبیند؛ مخصوصاً به شکل ارزیاش
✅📖کسری بودجه سال ۱۴۰۴ چقدر است؟
بستگی دارد چگونه حساب کنید. یک راهش تراز عملیاتی است که به اختلاف درآمدهای عمومی دولت (مثل مالیات و عوارض) با هزینههای جاریاش گفته میشود.
دولت پیشبینی کرده سال آینده ۴۰۸۱ همت هزینه عمومی (یعنی به جز بودجه عمرانی و بازپرداخت بدهیها) داشته باشد؛ ولی درآمدهای عمومیاش تنها ۲۲۷۵ همت پیشبینی شده که حدود نیمی از آن هزینهها را پوشش میدهد. با این حساب بودجه حدود ۱۸۰۰ همت کسری دارد.
یک راه دیگرش نگاه کردن به میزان پولی است که دولت قرار است قرض بگیرد.
طبق لایحه بودجه، دولت میخواهد سال آینده ۵۴۱ همت از صندوق توسعه ملی قرض بگیرد و ۷۰۰ همت هم اوراق بدهی منتشر کند (از بانکها و… وام بگیرد.)
البته ۴۷۰ همت از این مبلغ قرار است صرف پرداخت اصل و سود اوراق بدهی سالهای قبل بشود. یعنی میزان خالص استقراض از بازار حدود ۲۳۰ همت است.
علاوه بر این، ۱۳۵ همت از هزینههای دولت قرار است از فروش سهام و شرکتهای دولتی، و ۲۲۵ همت دیگر از فروش داراییهای دولت به دست بیاید.
این کار شبیه فروختن فرش خانه برای تأمین هزینههای روزمره است؛ به همین خاطر به آنها منابع ناپایدار درآمدی گفته میشود و عملاً کسری بودجه است.
نکته مهم این است که دولتها در ایران هیچوقت نتوانستهاند اینقدر اموال و سهام بفروشند. به گفته مرکز پژوهشهای مجلس، درآمد دولت از فروش شرکتهای دولتی در چهار ماه اول امسال، نیمی از مبلغ پیشبینیشده در قانون بودجه امسال بود؛ موفقیتش در واگذاری (یا به قول دولتیها مولدسازی) اموال هم تنها هشت درصد!
به عبارت دیگر، مثل اکثر سالهای اخیر میشود انتظار داشت که کسری بودجه بیشتر از این ارقام باشد و دولت، دیر یا زود کاسه گدایی به دست بگیرد و برای تأمین هزینههایش به سراغ بانک مرکزی، بانکها یا صندوق توسعه ملی برود.
✅📖بودجه ۱۴۰۴ واقعاً چقدر شفاف و واقعبینانه است؟
سالها بود که در قانون بودجه درباره موارد بزرگ و پرهزینهای مثل یارانهها یا «طرحهای خاص» حکم صادر میشد، ولی نه هزینه پرداخت این یارانهها در محاسبه هزینههای دولت در نظر گرفته میشد، و نه نحوه تأمینشان در حساب درآمدهای دولت قرار میگرفت.
به عبارت دیگر این بخش از خرج و مخارج دولت اصطلاحاً «خارج از سقف بودجه» بود. در نتیجه مثلاً اگر پول برای پرداخت یارانه کم میآمد، در محاسبات رسمی جزو کسری بودجه قرار نمیگرفت.
از این لحاظ، با اضافه کردن یک سری از این خرج و مخارج به حسابهای عمومی بودجه، دولت چهاردهم گام اولیه خوبی به سمت شفاف کردن بودجه برداشته است.
البته آنچه فعلاً به مجلس رفته بود، بخش درآمدهاست
ولی «واقعبینانه بودن» ادعایی است که درباره همه بودجههای قبلی هم مطرح شده و تقریباً همیشه غلط از آب درآمده است.
این در حالی است که بودجه ۱۴۰۴ اصطلاحاً «انبساطی» بسته شده است؛ به این معنی که با حذف اثر تورم هم دولت انتظار دارد درآمد بیشتری نسبت به امسال داشته باشد و پول بیشتری خرج کند.
برای مثال دولت پیشبینی کرده سال آینده درآمدش از مالیات و عوارض گمرکی به ترتیب ۳۹ و ۸۵ درصد بیشتر از رقم مصوب امسال باشد.
این در حالی است که در چهار ماه اول امسال، درآمد دولت از این دو منبع به ترتیب ۲۶ و ۴۳ درصد کمتر رقم پیشبینیشده در قانون بودجه ۱۴۰۳ بود.
سرتان را درد نیاورم؛ خلاصهاش اینکه برای رسیدن به ارقام پیشبینیشده، دولت در چهار ماه اول سال بعد باید تقریباً دو برابر مدت مشابه امسال مالیات و سه برابر امسال عوارض گمرکی بگیرد.
قبلتر داستان واگذاری اموال و شرکتهای دولتی را هم دیدید.
درباره نفت هم اگرچه قیمت هر بشکه حدود ۶۳ دلار پیشبینی شده که پایینتر از نرخهای فعلی و رقم محافظهکارانهای است، ولی فرض بر این است که روزانه چهار میلیون و ۴۴۰ هزار بشکه نفت خام و میعانات نفتی تولید شود. اگر یک میلیون و هفتصد هزار بشکه مصرف روزانه داخلی را کم کنید، این به معنی حساب باز کردن روی صادرات دو میلیون و هفتصد هزار بشکه نفت خام و میعانات در روز است.
این رقم تقریباً یک و نیم برابر صادرات روزانه فعلی ایران است.
ولی در حال حاضر نه تنها امید چندانی به احیای برجام و رفع تحریمهای هستهای نیست، بلکه تنشهای بین ایران و اسرائیل ممکن است ضربه شدیدی به تجارت خارجی و اقتصاد ایران بزنند.
در این شرایط، حساب باز کردن روی رشد قابل توجه صادرات نفتی چندان با ادعای بودجهریزی «واقعبینانه» تناسبی ندارد./بهرنگ تاج دین
